[HISTORIA] Był jednym z najlepszych dowódców husyckich

Husytyzm był ruchem religijno-społecznym, rozwijającym się głównie w Czechach na początku XV wieku. Głosił on odnowę kościoła poprzez nawiązanie do tradycji pierwotnego chrześcijaństwa. Skierowany był przeciwko władzy politycznej papieży, zależności Czech od Niemiec i szeroko pojętemu ustrojowi feudalnemu. Ruch, który swoją nazwę brał od spalonego na stosie reformatora religijnego, dzisiejszego bohatera narodowego Czech Jana Husa* (1369-1415), domagał się między innymi sekularyzacji dóbr kościelnych i komunii pod dwiema postaciami.

Rozwój husytyzmu doprowadził do zorganizowania (przy akceptacji papiestwa), pięciu niemieckich krucjat do Czech i tym samym do wybuchu wojen religijnych, zwanych wojnami husyckimi, które trwały w l. 1419-36. Brało w nich udział również polskie rycerstwo, a jednym z najbardziej znanych dowódców walk po stronie husyckiej był rycerz Piotr Polak, który w ostatnich latach swego życia sprawował urząd starosty rogozińskiego.

Piotr pochodził z Lichwina (dzisiejszy powiat tarnowski) w ziemi bieckiej, a urodził się około roku 1400, w rodzinie rycerskiej pieczętującej się zapewne herbem Strzemię. Jego młodość nie jest znana, a przydomek „Polak” musiał zdobyć w Czechach, gdzie jako rycerz najemny pojawił się w l. 20-tych XV wieku w otoczeniu litewskiego księcia Zygmunta Korybutowicza, bratanka króla Władysława Jagiełły. Pierwsza pewna wzmianka o Piotrze pochodzi z 1428, kiedy to wziął udział w wiosennej wyprawie taborytów (radykalny odłam husytów, dążący do zniesienia pańszczyzny i poddaństwa chłopów) na Śląsk. W trakcie wyprawy (tzw. rejzy), husyci zdobyli między innymi zamek Ho-mole w ziemi kłodzkiej, którego Piotr w marcu 1428 został dowódcą. Niedługo później objął dowództwo Niemczy, która pod jego wpływem stała się centrum husytyzmu na Śląsku. W tym samym czasie zyskał sławę jednego z najlepszych dowódców husyckich.

Jednak koleje losu się odwróciły. W maju 1433, gdy Piotr zmierzał ku Ślęży na odsiecz taboryckiemu dowódcy Janowi Koldzie z Žampachu, został pod Sobótką wzięty do niewoli przez wojska wrocławskie. Spory o Polaka jako swojego więźnia toczył Wrocław z mieszczanami Świdnicy, jednak ostatecznie, po przybyciu do Wrocławia husyckiego gubernatora Aleša z Rýzmburku i biskupa wrocławskiego Konrada, w związku z wykupem od husytów Niemczy, w grudniu 1434 Piotr odzyskał wolność.

Osiadł w Wielkopolsce, a korzystając z wpływów na polskim dworze królewskim i wielce prawdopodobnej protekcji wojewody poznańskiego Sędziwoja Ostroroga, otrzymał dochodowe starostwa wałeckie, drahimskie (Stare Drawsko) i śremskie. Jakby tego było mało, w roku 1436 został też tenutariuszem (starostą niegrodowym) królewskiego Rogoźna, które było nieobsadzone po ustąpieniu Wierzbięty Piętki herbu Nowina, starosty rogozińskiego w l. 1409-35. Skupienie tak licznych nadań w rękach jednego człowieka było w ówczesnej Polsce jeszcze rzeczą wyjątkową. Z uwagi na rozległość swoich dóbr, a także na nieustannie prowadzoną szeroką działalność polityczną w Czechach i w Polsce, Piotr rzadko pojawiał się w powierzonych swojej pieczy starostwach. Źródłowe poświadczenie jego pobytu w Rogoźnie odnajdujemy tylko jeden raz, pod datą 1 grudnia 1437. W wystawionym wówczas dokumencie nadał młyn w Wałczu młynarzowi Klemensowi.

Jednak rogozińskiego starostwa nie pozostawił bez opieki. W imieniu Piotra zarząd nad nim sprawował jego wieloletni współpracownik i przyjaciel Mikołaj Mączka z Krzysztoforzyc, który otrzymał stanowisko rogozińskiego burgrabiego (zastępcy i namiestnika starosty).

Korzystając z posiadania ziem drahimskiej i wałeckiej Piotr organizował wyprawy zbrojne na Nową Marchię. Łupił też ziemie zakonu krzyżackiego, czego odzwierciedleniem były skargi przygranicznych komturów do wielkiego mistrza. W 1435 wraz z dawnym towarzyszem z Czech, starostą bydgoskim Dobkiem Puchałą zamierzał opanować krzyżacką Nieszawę.

W 1438 wziął udział w nieudanej wyprawie do Czech, która miała osadzić na tronie praskim królewicza Kazimierza Jagiellończyka, brata króla Władysława Warneńczyka. Wcześniej, wraz z innymi możnowładcami wielkopolskimi prowadził zaciągi żołnierzy na tę wyprawę.

W 1439 był sygnatariuszem antyklerykalnej i prohusyckiej konfederacji Spytka z Melsztyna, jednak w przegranej przez konfederatów bitwie pod Grotnikami prawdopodobnie nie brał udziału. Po klęsce konfederatów nie utracił wpływów na dworze królewskim, a w 1440 otrzymał nawet urząd starosty podolskiego. W grudniu tego roku przebywał w Budzie w otoczeniu króla polskiego i węgierskiego Władysława Warneńczyka, a w 1441 wziął udział w zimowej wyprawie Warneńczyka na południową Słowację. W dokumentach królewskich opisujących wyprawę tytułowany jest podkomorzym krakowskim.

Piotr Polak zmarł przed 12 lipca 1442 - pod tą datą wyraźnie wspominany jest jako zmarły. Nigdy nie założył własnej rodziny, jednak otoczony był przez swoich krewnych, którzy zamieszkiwali w jego dobrach, między innymi braci Ścibora i Stanisława, siostrę Annę i wuja Grzegorza (wymienieni są jako rezydujący w należącej do Piotra od 1436 podpoznańskiej Wierzenicy).

Starostwo rogozińskie po śmierci Polaka przeszło we władanie Piotra Wierzbięty i Jana z Podlesia, którzy już w następnym roku (1443) przekazali je wicestaroście generalnemu Wielkopolski Jankowi z Czarnkowa. Starostowie generalni zarządzali tenutą do roku 1449, kiedy to przeszła ona we władanie Jana Kretkowskiego herbu Dołęga. Kolejni przedstawiciele rodu Kretkowskich dzierżyli rogozińskie starostwo aż do 1530, kiedy to wykupiła je królowa Bona Sforza d’Aragona, żona Zygmunta I Starego.

* Jan Hus (1369-1415) - uznawany dziś za bohatera narodowego Czech kaznodzieja i reformator religijny, był profesorem Uniwersytetu Praskiego. Pod wpływem koncepcji Johna Wiklefa krytykował zeświecczenie kościoła, rozkład moralny duchowieństwa i stawianie przez duchownych na pierwszym planie dóbr materialnych. Zyskał szeroką popularność wśród chłopstwa i mieszczan, a nawet feudałów czeskich. W 1415, podczas soboru w Konstancji został podstępnie uwięziony, postawiony przed sądem Inkwizycji i spalony na stosie.