Historia Powstania Wielkopolskiego w Rogoźnie. Bohaterowie powstania z powiatu obornickiego

Początków Powstania nie należy jednak doszukiwać się tylko w wydarzeniach z 27 grudnia 1918 r. Przygotowania trwały znacznie wcześniej. W listopadzie 1918 r. wybucha w Niemczech rewolucja komunistyczna, której wpływy bardzo szybko się poszerzały, ujawniając tym samym zróżnicowanie narodowościowe państwa. Polacy wcieleni do armii pruskiej masowo dezerterowali i wracali w rodzinne strony. Na terenie Wielkopolski zaczęły się tworzyć Rady Robotniczo-Żołnierskie czy Rady Ludowe. Zróżnicowanie narodowościowe owocowało skomplikowaną sytuacją w składzie rad. Tam, gdzie przeważała ludność polska, do rad wchodzili prawie w 100% Polacy, przejmując władzę administracyjną. Ale nie wszędzie tak bywało… Na terenach Wielkopolski wciąż były liczne siły niemieckie.

Należy wspomnieć tutaj także o pamiętnej dacie 11 listopada 1918 r. Tego dnia Niemcy podpisały rozejm w Compiegne, budząc nadzieję na przyłączenie Wielkopolski do rodzącej się niepodległej Rzeczypospolitej. Niemcy poniosły druzgocącą klęskę, a Polacy w tej klęsce upatrywali możliwość zbudowania niepodległej Ojczyzny. Po I Wojnie Światowej reaktywowano Towarzystwa Gimnastyczne „Sokół”, które w przypadku Rogoźna powstało już w 1906 r. Jednak Wielka Wojna spowodowała zawieszenie działalności „Sokoła”, a znaczna część członków Gniazda Sokolego poniosła śmierć na froncie. Tutaj niemałą rolę odegrał komendant miasta Rogoźna okresu Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 Aleksander Dyk, który nie tylko przyczynił się wraz z majorem Antonim Biskupskim do reaktywacji organizacji, ale także zajął się szkoleniem młodzieży ze strzelania i walki wręcz w pobliskich lasach siernickich.

Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 odegrało znacząca rolę w kształtowaniu się nie tylko granic rodzącej się II Rzeczypospolitej, ale także w naszej Małej Ojczyzny, ziemi rogozińskiej. Nasze lokalne powstanie wybuchło w noc sylwestrową 1919 r. Wówczas rogozińscy powstańcy podzieleni na grupy opanowali strategiczne punkty Rogoźna, m.in. Magistrat (mieszczący się w ratuszu nowomiejskim, obecnie siedziba Muzeum Regionalnego im. Wojciechy Dutkiewicz), pocztę, dworzec kolejowy. Nie bez powodu obrano te cele. Tylko z nich żandarmeria pruska mogła przekazać informacje o ataku na pruską władzę oddziałom niemieckim znajdującym w sąsiedniej Chodzieży czy Pile.
1 stycznia 1919 r. Rogoźno oswobodzono, a na budynku poczty zawisła po raz pierwszy polska flaga. Ale to nie był koniec walk. To był dopiero początek…

Niemców internowano, wybrano komendanta miasta Rogoźna, mężów zaufania. Dowództwo nad lokalnymi powstańcami przejął mjr Antoni Biskupski oraz bracia Antoni i Wiktor Skotarczakowie. Nasi powstańcy ruszyli na różne fronty, na których toczyły się zagorzałe walki. Pod Chodzieżą, w styczniu 1919 r. pojawiły się pierwsze ofiary. Pierwszy zginął niechybnie Jan Konieczyński, marynarz armii pruskiej, który zrządzeniem losu był jednym z pierwszych, dzięki któremu wybuchło Powstanie Wielkopolskie w Rogoźnie, ale też jednym z pierwszych, który poniósł najwyższą ofiarę. Dziś w Mogile Zbiorowej spoczywa 18. Powstańców, którzy oddali życie za wolną Ojczyznę.

Do spektakularnych wydarzeń z początków 1919 r. należało zdobycie samochodu pancernego Ehrhardt M-17 pod Budzyniem przez rogozińskich powstańców, pod dowództwem Wiktora Skotarczaka i Leona Napiecka. Ta akcja napawała dumą, a sama historia przez długie lata była przekazywana z ust do ust. Ułożono nawet pieśń o zdobyciu pancernika na wzór kolędy „Wśród nocnej ciszy”. Choć zdobycie samochodu nie przyniosło większych korzyści rogozińskim powstańcom, to jednak sama brawurowa akcja odbiła się głośnym echem, a „pancerna zdobycz” otrzymała imię „Pułkownik Kazimierz Grudzielski”.

Należy pamiętać, że nie tylko mężczyźni zasłużyli się na polu chwały. Kobiety miały nie mniejszy udział w odzyskaniu niepodległości. To dzięki tym kobietom, znajdujących się w szeregach Polskiego Czerwonego Krzyża, wielu powstańcom, rannym na frontach Powstania udało się wrócić do zdrowia. To w dawnym Seminarium Nauczycielskim, obecnym Zespole Szkół im. H. Cegielskiego mieścił się lazaret wojskowy, który działał już wcześniej, bo w okresie I wojny światowej. Tam, kobiety z Rogoźna i okolic, zajmowały się nie tylko rannymi, ale także działaniami aprowizacyjnymi. Wśród nich znalazła się patronka Muzeum Regionalnego - Wojciecha Dutkiewicz wraz z siostrami.

Mimo ciągłych walk i potyczek nasi powstańcy uparcie walczyli o kolejne ziemie, wydzierając je spod panowania pruskiego. Znaczna część lokalnych powstańców przeszła pod rozkazy mjra Antoniego Biskupskiego oraz braci Antoniego i Wiktor Skotarczaków, walcząc po powstaniu m.in. na froncie litewsko-białoruskim. Nieliczni wzięli udział w Powstaniach Śląskich.

Od tamtego czasu zachowały się tylko fotografie, dokumenty i realia przedstawiające choć część wydarzeń z lat 1914-1919. Jednak najbardziej cenne, tj. wspomnienia powstańców przepadły bezpowrotnie. Niestety, wśród nas już nie ma powstańców, którzy mogliby opowiedzieć nam o wydarzenia tamtego burzliwego okresu. Wraz z nimi odeszły cenne, nieraz wzruszające opowieści o poczynaniach miejscowych bohaterów. Zabrali ze sobą skarbnicę wiedzy, która dziś okazałaby się bezcenną. Po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego weterani utworzyli w 1920 r. Związek Powstańców Wielkopolskich, natomiast w Rogoźnie aktywnie działało Towarzystwo Powstańców i Wojaków.

Ogromna część pamiątek po Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919 została zniszczona podczas II wojny światowej, w obawie przed represjami ze strony okupanta hitlerowskiego. Niszczono je nie tylko przed obawą o utratę własnego życia, ale też najbliższych. Znaczna część weteranów w okresie II wojny światowej trafiła do obozów koncentracyjnych lub zginęła z rąk okupanta za własne przekonania i wartości, które przyświecały im od najmłodszych lat. W czasie okupacji nazwiska powstańców umieszczane były na liście proskrypcyjnej wrogów III Rzeszy, natomiast niemieckie oddziały Einsatzgruppen wyszukiwały uczestników zrywu narodowowyzwoleńczego z lat 1918-1919 i przeprowadzały na nich publiczne egzekucje.

Po zakończeniu wojny organizacja weteranów powstania została reaktywowana pod nazwą Związek Weteranów Powstań Wielkopolskich, który w 1949 wszedł w skład ZBoWiD.
Nasz ostatni miejscowy powstaniec, Leon Kiełbasiewicz zmarł w 1995 r., jako ostatni świadek wydarzeń z tamtych lat.

Muzeum Regionalne im. Wojciechy Dutkiewicz od lat propaguje historię Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Na wystawie historycznej znajduje się fragment stałej ekspozycji ukazujący sylwetki naszych lokalnych bohaterów. Każdy powstaniec ma własną historię, która w połączeniu z innymi tworzy niesamowitą opowieść o wyzwoleniu naszej Małej Ojczyzny, o chęci walki, patriotyzmie, poświęceniu.

Biogramami rogozińskich powstańców możecie zapoznać się w książce pt. „Powstańcy wielkopolscy ziemi rogozińskiej” wydanej z okazji 100. rocznicy wybuchu Powstania. Pokazano tam sylwetki ponad 160. Bohaterów Rogoźna i okolic.

Oprac. Angelika Pilarska z Muzeum Regionalnego im. Wojciechy Dutkiewicz w Rogoźnie.