Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

HISTORIA Rogoziński zamach na obrazach dwóch XIX-wiecznych mistrzów

Błażej Cisowski
Wojciech Gerson - „Zabójstwo Przemysława II w Rogoźnie”
Wojciech Gerson - „Zabójstwo Przemysława II w Rogoźnie” Wikimedia Commons
Dokonany w dniu 8 lutego 1296 roku w Rogoźnie zamach na króla Polski Przemysła II, stał się tematem obrazów historycznych dwóch wybitnych XIX-wiecznych malarzy - Jana Matejki i Wojciecha Gersona. Obecnie obrazy te są własnością odpowiednio Galerii Nowoczesnej w Zagrzebiu i Muzeum Narodowego w Warszawie.

Śmierć króla Przemysła II w Rogoźnie, która nastąpiła w wyniku zamachu dokonanego przez Brandenburczyków przy udziale wielkopolskich rodów w dniu 8 lutego 1296 roku, była i jest nadal przedmiotem dociekań wielu naukowców, a także stanowi kanwę dla lokalnych legend.

Zabójstwo króla stało się też inspiracją dla dwóch wybitnych malarzy - Jana Matejki i Wojciecha Gersona. Ich obrazy prezentujące rogozińską tragedię podziwiać możemy w prestiżowych muzeach, wśród wielu innych cennych dzieł sztuki.

Jana Matejki (1838-1893), uznanego za najwybitniejszego przedstawiciela polskiego malarstwa historycznego, nikomu nie trzeba przedstawiać. Wystarczy bowiem przypomnieć jego wspaniałe, wielkoformatowe dzieła, jak „Bitwa pod Grunwaldem”, "Jan Sobieski pod Wiedniem”, czy „Hołd pruski”. Jeszcze przed powstaniem trzech wymienionych obrazów, w roku 1875, mistrz Matejko zajął się zilustrowaniem śmierci ostatniego z wielkopolskich Piastów. Obraz „Śmierć Przemysława w Rogoźnie” wykonany został farbą olejną na desce i ma wymiary 62x83 cm, jest więc stosunkowo niewielki w porównaniu z innymi dziełami Matejki. Należy też do mniej znanych jego prac i cechuje go duża dynamika, jednak do historycznych przekazów malarz podszedł z dużą swobodą.

Na głównym planie atakowany król odpiera ciosy napastników (do postaci Przemysła pozował Witold Piwnicki, jeden najbliższych uczniów Matejki), a za jego plecami, z sąsiedniej komnaty wybiega przerażona królowa (w zamyśle Matejki miała być to nieżyjąca już wtedy królowa Ryksa szwedzka), trzymająca na rękach królewnę Ryksę Elżbietę. Scena rozgrywa się w reprezentacyjnej sali murowanego zamku (jakiego oczywiście w Rogoźnie nie było), a król został ukazany nie jako zaatakowany we śnie, lecz broniący się mieczem, ubrany w monarsze szaty i z koroną na głowie.

Obraz zakupiony został już w 1875 roku przez biskupa Đakova w Chorwacji - Josipa Juraja Strossmayera, dla tworzonej przez niego Akademii Nauk w Zagrzebiu. W 1947 stał się własnością Kolekcji Nowoczesnych Artystów, która w 1977 przemianowana została na Galerię Nowoczesną w Zagrzebiu. Na ziemiach polskich obraz prezentowany był do tej pory trzykrotnie. W roku namalowania podziwiała go publiczność odwiedzająca Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, a w 1894 prezentowany był na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie. Z kolei jesienią 2007 roku, wypożyczony przez Muzeum Narodowe w Poznaniu obraz, prezentowany był w Muzeum Sztuk Użytkowych na Wzgórzu Przemysła w Poznaniu.

Na wzgórzu tym mieści się dziś odbudowany Zamek Królewski Przemysła II, który posiada kopię obrazu Matejki, wykonaną przez malarza Jerzego Winklera. Znacznie powiększoną i dość dowolną kopią dzieła dysponuje również Muzeum Regionalne w Rogoźnie.

Autorem drugiego z obrazów przedstawiających śmierć króla Przemysła jest Wojciech Gerson (1831-1901). Powstały w 1881 roku obraz zatytułowany „Zabójstwo Przemysława II w Rogoźnie” należy do najwybitniejszych i najbardziej znanych obrazów tego artysty, należącego do przedstawicieli realizmu. Gerson był uczniem Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie, należał do założycieli Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych i jako członek honorowy wchodził w skład Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Kształciło się u niego wielu wybitnych malarzy, między innymi Józef Chełmoński i Leon Wyczółkowski, a także późniejszy zabójca prezydenta Narutowicza - Eligiusz Niewiadomski.

Obraz Gersona stanowi obecnie własność Muzeum Narodowego w Warszawie. Namalowany został farbą olejną na płótnie i ma wymiary 154 x 231 cm. Przedstawienie Gersona bliższe jest realiów historycznych, niż przytoczony wcześniej obraz Matejki. Półnagi król śpi na łożu w swojej sypialni w rogozińskim zamku, stylizowanej na średniowieczną komnatę, a nad nim stoi jeden z zamachowców ze sztyletem, przygotowując się do zadania śmiertelnego ciosu. Dwaj kolejni zamachowcy czają się w wejściu do sypialni za kotarą, a jeden z nich trzyma zakneblowanego królewskiego sługę. Budowana światłocieniem kompozycja obrazu podzielona została na trzy części. Najjaśniejszą jego częścią jest mocno wyeksponowany tors króla Przemysła, co kieruje na niego uwagę widza oraz stanowi kontrast wobec ciemnej grupy wkraczających mężczyzn.

Gerson postarał się, aby widz nie miał problemu z odbiorem sceny pod kątem moralnym. Oprawcy mordujący trzymającego tarczę z białym orłem, bezbronnego króla we śnie, są bowiem postaciami odbieranymi przez oglądających jednoznacznie negatywnie, wręcz jako odrażający.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Filip Chajzer o MBTM

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na oborniki.naszemiasto.pl Nasze Miasto