Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Młyn wodny w Jaraczu działał już w średniowieczu [HISTORIA]

Błażej Cisowski
Błażej Cisowski
Działające w dawnej osadzie młyńskiej Muzeum Młynarstwa w Jaraczu jest ważnym miejscem na turystycznej mapie powiatu. Kontynuuje też młynarskie tradycje Jaracza, które sięgają przynajmniej XV wieku.

Położona w lasach Puszczy Noteckiej osada młyńska w Jaraczu Młynie jest ważnym miejscem na kulturalnej i turystycznej mapie naszego powiatu. Funkcjonujące w niej muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego, będące oddziałem Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie (instytucja samorządu województwa wielkopolskiego) posiada ciekawą i bogatą ekspozycję, prezentowaną w zabytkowych budynkach. Muzeum organizuje różnorodne imprezy i wydarzenia, a wśród nich chociażby doroczny festyn młynarski, czy Marzannę, które cieszą się licznym udziałem mieszkańców naszego powiatu, Poznania i wielu innych zakątków Wielkopolski.

Jaracz położony jest nad rzeką Wełną, która na odcinku od Rogoźna do Obornik posiada nietypowy dla terenów nizinnych wartki nurt. Tę właściwość rzeki już w czasach średniowiecza znakomicie wykorzystywali okoliczni mieszkańcy, którzy spiętrzali wodę i wykorzystywali ją do napędzania młynów. Zachowane młyny lub ich fragmenty znajdują się do dzisiaj w Rudzie, Nowym Młynie, Rożnowicach i Słonawach oraz oczywiście w Jaraczu, gdzie dzięki muzeum, młynarskie tradycje są znakomicie upamiętnione. A sięgają one przynajmniej pierwszej połowy XV wieku.

Najdawniejsza wzmianka o młynie w Jaraczu pochodzi z 1445 roku, czyli funkcjonował on już przed tą datą, możliwe, że nawet znacznie wcześniej. Pierwszymi znanymi właścicielami młyna byli przedstawiciele znanego na naszym terenie rodu Grudzińskich herbu Grzymała z Grudny. We wspomnianej zapisce z 1445 roku Grzymalita Jan z Grudny, zapisał swojej żonie Katarzynie po 150 grzywien posagu i wiana na częściach Grudny, Parkowa i właśnie młyna w Jaraczu (zapisanego jako: Jaraczewmlyn). Cztery lata później, w roku 1449, wymieniony Jan, wraz z bratem Andrzejem, kupują od braci Filipa i Stanisława, synów Mirosza z Wełny, części dóbr w Parkowie, Wełnie, Grudnie i Rudzie oraz część młyna Jaracz. W 1510 pleban z Parkowa otrzymywał z młyna w Ja-\raczu dwie ćwiertnie mąki na rok.

Od drugiej połowy XVI wieku, czyli po sprzedaży młyna przez Grudzińskich Wolfgangowi Bukowieckiemu, obiekt często zmieniał właścicieli. W XVIII wieku byli nimi Kołaczkowscy, a w kolejnym stuleciu Goetzendorf-Grabowscy. W trzecim ćwierćwieczu XIX wieku osada młyńska przeszła w posiadanie Niemców. W jej skład wchodził wtedy drewniany młyn napędzany kołem wodnym, dom właściciela, podwórze folwarczne z budynkami gospodarczymi, inwentarskimi, spichlerzem oraz mieszkaniami dla robotników.

Na przełomie XIX/XX wieku do osady należało 71 ha ziemi w tym 30 ha gruntów ornych, 14 ha łąk i pastwisk oraz 17 ha lasów. Według spisu z 1891 roku w Jaraczu Młynie mieszkało 31 osób (24 ewangelików i 8 katolików). Pod koniec XIX wieku właścicielem został Eduard Schwanke, który poza uzyskiwaniem dochodów z młyna rozwinął w osadzie również hodowlę bydła mlecznego i mięsnego rasy holenderskiej krzyżowanej. Później młynem władała rodzina Koerth, a w rękach niemieckich znajdował się on do końca II wojny światowej. Po 1945 został upaństwowiony i kilkukrotnie zmieniał użytkowników.

Warto też dodać, że w końcu XIX wieku nastąpiły prace związane z regulacją rzeki Wełny. Młyn wodny stojący przy starym korycie przestał pracować, więc na cele młyna przebudowano i zaadaptowano murowany budynek dawnego spichlerza wzniesiony około roku 1871, w którym napędem nie było już koło wodne, a turbina wodna typu Francisa.

Ważną datą dla osady młyńskiej w Jaraczu był 28 kwietnia 1981 roku. Właśnie wtedy naczelnik miasta i gminy Rogoźno Tadeusz Kania przekazał ją w użytkowanie Muzeum Narodowemu Rolnictwa w Szreniawie. Pierwotnie otrzymany teren o powierzchni 2,46 ha z domem młynarza, stajnią i młynem wodnym, muzeum sukcesywnie powiększało, dochodząc do obecnej powierzchni 4,52 ha.

Prace nad tworzeniem muzeum trwały wiele lat, a podczas remontów i adaptacji pomieszczeń dla potrzeb muzealnych korzystano między innymi z wiedzy dawnego pracownika młyna, J. Napieralczyka i kierownika młyna PZZ w Obornikach H. Magdziarza. Stajnię przymłyńską udostępniono zwiedzającym już w 1986 roku, z kolei 16 maja 1989 odbyło się oficjalne otwarcie Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego w Jaraczu. W obecności licznych gości, w tym przedstawicieli władz i instytucji kultury, otwarto wtedy dla zwiedzających główny muzealny obiekt, czyli dawny młyn wodny.

W 1992 oddano do użytku również dom młynarza, w którym poza salami ekspozycyjnymi znalazły się między innymi pokoje gościnne. W domu młynarza zobaczyć można niezwykłą kolekcję 43 modeli wiatraków inż. Feliksa Klaczyńskiego.

Kolejną ważną dla muzeum datą był rok 2010, kiedy to uroczyście udostępniono zwiedzającym młyn wiatrakowy typu koźlak, który przeniesiony został z Czacza w powiecie kościańskim i poddany częściowej rekonstrukcji. XVIII-wieczny wiatrak jest jedną z największych atrakcji muzeum, a reprezentuje najpopularniejszy typ konstrukcji młynów wietrznych na ziemiach polskich.

Księgi inwentarzowe jarackiego muzeum liczą obecnie około 350 eksponatów, a część tej bogatej kolekcji wystawiona jest na wolnym powietrzu. Do grupy eksponatów najstarszych należy żarno nieckowate z Bnina z około 800 roku p.n.e. A wśród obiektów cieszących się największym zainteresowaniem zwiedzających jest śrutownik z początku XX wieku wyprodukowany przez poznańskie zakłady Hipolita Cegielskiego. Muzeum gromadzi także zbiory związane z rybołówstwem śródlądowym. Przy muzeum działa mała elektrownia wodna.*

Istnienie muzeum sprawia, że zachowana jest pamięć o pokoleniach jarackich młynarzy, którzy tutaj nad Wełną w pocie czoła pracowali przez setki lat.

* W 1979 roku w wyniku powodzi zniszczeniu uległ jaz na Wełnie przy młynie w Jaraczu. Powstały w 1991 społeczny komitet doprowadził do odbudowy jazu. Wówczas kierownictwo muzeum ze Szreniawy postanowiło, że w Jaraczu powstanie mała elektrownia wodna. W przybudówce młyna, na dawnej turbinie Francisa zainstalowano w 1995 roku generator prądu mocy 45 kW wraz z urządzeniami sterującymi. Od tej pory Muzeum Młynarstwa w Jaraczu jest producentem energii elektrycznej dostarczanej do sieci energetycznej.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na oborniki.naszemiasto.pl Nasze Miasto