W XX wiek powiat wkraczał jako duża i silna jednostka

Dokładnie sto lat temu trwała I wojna światowa, pierwszy globalny konflikt zbrojny w dziejach ludzkości. W jej trakcie Wielkopolska, a z nią również powiat obornicki znajdowały się jeszcze pod pruskim panowaniem, dlatego mieszkańcy całego regionu walczyć musieli w cesarskiej armii.

Landratem, czyli starostą obornickim, a więc urzędnikiem stojącym na czele znakomicie zorganizowanej pruskiej administracji w naszym powiecie był wówczas Claus Henning von Köller-Hoff. Wywodzący się ze starej pomorskiej rodziny szlacheckiej ziemianin objął funkcję z początkiem roku 1909, zastępując tym samym urzędującego od 1891 do 1908 Ernsta Bogislawa von Klitzinga (1861-1942), który mianowany został na funkcję generalnego dyrektora do spraw zagospodarowania krajobrazu w Prowincji Poznańskiej.

Von Köller-Hoff urodził się w 1874 roku w Reckow niedaleko Gryfic na Pomorzu. Po ukończeniu szkoły średniej w Trzebia-towie studiował na uniwersytetach w Lozannie, Heidelbergu, Giessen i Halle, a następnie rozpoczął karierę w pruskiej administracji. Był też kapitanem Landwehry. Funkcję starosty obornickiego pełnił do momentu zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. Jako pierwszy polski starosta zastąpił go 4 stycznia 1919 roku Stanisław Jordan. Von Köller-Hoff zmarł w 1937 roku w Berlinie.

W momencie obejmowania funkcji przez nowego landrata, czyli przypomnijmy - w roku 1909, powiat obornicki liczył około 1.095 km kw. i zaliczany był do większych w rejencji poznańskiej. Wymienioną powierzchnię posiadał od 1903 roku, kiedy to wyłączono z niego liczący około 35 km kw. obszar wiejski Tworkowo, który włączony został do poligonu wojskowego Biedrusko w powiecie poznańskim.

Według danych nieco wcześniejszych, bo z 1890 roku, powiat zamieszkiwało ponad 48 tys. mieszkańców, z czego około 60 proc. stanowili Polacy, 35 proc. Niemcy, a 4 proc. osiedleni głównie w miastach Żydzi (w roku 1900 stanowili na przykład 13,3 proc. populacji Rogoźna).

Ciekawym źródłem wiedzy o naszym powiecie, który na początku urzędowania von Köllera-Hoffa dzielił się na cztery gminy miejskie, 106 gmin wiejskich i 56 obszarów dworskich, jest wydany w 1909 w wydawnictwie T. Bobowskiego „Skorowidz Wielkiego Księstwa Poznańskiego”. W tej niezwykle wartościowej publikacji wymienione są 6.973 miejscowości z całej Prowincji Poznańskiej, a ponadto wszystkie urzędy pocztowe i parafie katolickie z ilością parafian, liczby ludności w miastach oraz inne interesujące dane.

Największym miastem powiatu było Rogoźno, wymienione wraz z niemiecką nazwą Rogasen, które liczyło 5.307 mieszkańców, a do miejscowej parafii należało 5.700 dusz. Oborniki, czyli po niemiecku Obornik zamieszkane były przez 4.060 osób, a do parafii obornickiej należało 4.655 wiernych. Trzecie miejsce wśród miast zajmowała Murowana Goślina (niem. Mur. Goslin) mająca 1.516 mieszkańców i parafię liczącą 2.348 dusz. Najmniejszym z powiatowych miast był Ryczywół (niem. Ritschenwalde), zamieszkały przez 1.123 osób i będący siedziba parafii mającej 2.057 wiernych.

Oczywiście wszystkie cztery miasta były również siedzibami urzędów pocztowych. Obie wymienione instytucje posiadały ponadto najważniejsze w powiecie wsie, czyli: Boruszyn (niem. Boruschin) z parafią liczącą 2.700 wiernych, Ludomy (niem. Ludom) - 2.560 wiernych, Parkowo (bez niemieckiej nazwy) - 1.366 wiernych i Połajewo (bez niemieckiej nazwy) - 3.038 wiernych.

Wśród miejscowości posiadających parafię, ale nie mających urzędu pocztowego były: Białężyn (niem. Bialenschin) - 2.210 wiernych i poczta w Uchorowie, Dąbrówka Kościelna (niem. Kirchen-dombrowka) - 1.793 wiernych i poczta w Głęboczku, Objezierze (bez niemieckiej nazwy) - 3.197 wiernych i poczta w Obornikach, Radzim (bez niemieckiej nazwy) - 610 wiernych i poczta w War-gowie, Rożnów, czyli dzisiejsze Rożnowo (niem. Roschnowo) - 918 wiernych i poczta w Kowa-nówku. Z kolei miejscowościami posiadającymi własne urzędy pocztowe, ale nie będącymi siedzibami parafii były: Boguniewo (niem. Buchenhain, parafia Par-kowo), Budziszewo - dziś Budzi-szewko (niem. Buchsdorf, parafia Skoki), Długa Goślina (niem. Langgoslin, parafia Białężyn), Głęboczek (niem. Glembotschek, parafia Murowana Goślina), Kiszewo (niem. Kischewo, parafia Oborniki), Kowanówko (bez niemieckiej nazwy, parafia Oborniki), Młynkowo (bez niemieckiej nazwy, parafia Boruszyn), Popówko (bez niemieckiej nazwy, parafia Szamotuły), Tarnowo (niem. Tarnau, parafia Rogoźno), Uchorowo (bez niemieckiej nazwy, parafia Białężyn) i Wargowo (bez niemieckiej nazwy, parafia Objezierze).

Wymieniane są też miejscowości posiadające kościoły filialne lub kaplice, a wśród nich: Budziszewko (wspomniane wyżej), Łopuchowo (bez niemieckiej nazwy, parafia Białężyn), Łukowo (bez niemieckiej nazwy, parafia Rożnowo), Ocieszyn (niem. Ocieschin, parafia Objezierze) oraz Słomowo i Wełna (obie miejscowości bez niemieckiej nazwy, położone w parafii Parkowo).

Warto do tego dodać, że Pruśce (niem. Prusietz), które wraz z okolicznymi miejscowościami znajdowały się wówczas w powiecie wągrowieckim, były siedzibą parafii liczącej 849 dusz i podlegały urzędowi pocztowemu w Rogoźnie.

Skorowidz wymienia w sumie 229 miast, wsi, osad i folwarków w powiecie posiadających polskie nazwy (87 spośród tych nazw nie miało niemieckiego odpowiednika), a ponadto 26 miejscowości, które posiadały tylko nazwy niemieckie, co pozwala nam stwierdzić, że gdy starosta Claus Henning von Köller-Hoff obejmował urząd, w powiecie obornickim było 255 miejscowości.