Kościół w Wełnie w niezwykłej publikacji

Słynący z niezwykłej dekoracji malarskiej barokowy drewniany kościół w Wełnie, już w okresie międzywojennym uznawany była za zabytek cenny i wartościowy. Do krajowego rejestru trafił 12 grudnia 1932 roku, wraz z siedmioma innymi zabytkowymi kościołami z terenu ówczesnego powiatu obornickie-go: w Obornikach, Murowanej Goślinie, Rogoźnie, Parkowie, Łukowie, Objezierzu i Długiej Goślinie. Wpis ten był jednocześnie najwcześniejszym obejmującym zabytki z terenu naszego powiatu.

Kościół w Wełnie powstał w l. 1727-29 z fundacji właściciela miejscowych dóbr, Wojciecha Rydzyńskiego herbu Wierzbna. Wkrótce po zakończeniu budowy powstała kompleksowa dekoracja architektoniczno- malarska wnętrza, którą wykonał znany franciszkański malarz Adam Swach. Wspaniałe iluzjonistyczne malatury były cenne już w momencie powstania, niestety na skutek mijającego czasu i nieudolnych konserwacji, zszarzały oraz pokryły się warstwą brudu i przemalowań. Ciężar prac restauratorsko-konserwatorskich świątyni wzięła na siebie parafia Parkowo, dla której kościół w Wełnie jest filialnym. W dużej mierze dzięki pozyskiwanym środkom zewnętrznym, głównie z urzędu ochrony zabytków, ale także między innymi z funduszy unijnych i od samorządów, w tym samorządu województwa wielkopolskiego, od 2002 roku prowadzone są profesjonalne prace, dzięki którym malowidła w większości odzyskały już dawny blask. Od początku prowadzą je doświadczeni konserwatorzy Piotr Dybalski i Magda Gierowska-Dybalska.

Jak wspomniano wyżej, jednym z mecenasów prac jest samorząd województwa wielkopolskiego, który dotuje działania konserwatorskie przy wielu cennych zabytkach w całym regionie. Część z nich, w tym kościół w Wełnie, znalazła się w wydanej nakładem Urzędu Marszałkowskiego publikacji „Na ratunek aniołom, diabłom, świętym i grzesznikom. Przewodnik po kościołach, pałacach i ciekawostkach Wielkopolski”. Premiera przewodnika miała miejsce 21 września i jest on wydawnictwem jak na dotychczasowe standardy nowatorskim, gdyż przedstawia zabytki z innej perspektywy, niż ta, jaką znaliśmy z tradycyjnych opracowań.

O okoliczności powstania przewodnika zapytaliśmy Włodzimierza Mazurkiewicza, dyrektora Departamentu Kultury UMWW. - Chcieliśmy podsumować czteroletni wojewódzki program opieki nad zabytkami i jednocześnie w niestandardowy sposób przedstawić zabytkowe obiekty, których konserwacja była przez samorząd województwa wspierana finansowo. Nie miał to być zwyczajny przewodnik, lecz, publikacja, która wyeksponuje związane z tymi obiektami ciekawostki i rzeczy niezwykłe. Zaprosiliśmy do współpracy Joannę Jodełkę*, absolwentkę historii sztuki, a przy tym Wielkopolankę, która znana jest jako autorka kryminałów. Z podanej przez nas listy wybrała ona 30 obiektów, które uznała za najciekawsze, a wśród nich oczywiście drewniany kościół w Wełnie. Otrzymuję gratulacje z innych samorządów wojewódzkich, gdyż nikt przed nami na pomysł podobnego ukazania zabytków nie wpadł - zapewnia dyrektor Mazurkiewicz.

Wśród 30 zabytków przedstawionych na ponad 200 stronach publikacji znalazły się głównie kościoły, w tym poklasztorny w Wągrowcu, św. Leonarda w Słupcy, poznańska cerkiew, czy Bazylika Świętogórska w Gostyniu. Aż 10 stron autorka przeznaczyła na opowiadający o kościele w Wełnie rozdział „O iluzji, piastunkach, ściętych głowach, wizjach i innych niesamowitościach”.

- To niesamowite, niewiarygodne, trudne do wytłumaczenia, ale kościół Podwyższenia Krzyża Św. w Wełnie nie doczekał się własnego albumu, tomowego opracowania. Czy chociażby znaku drogowego, który pokazywałby, że takiej wyjątkowej klasy obiekt stoi przy drodze z Obornik do Rogoźna - rozpoczyna autorka, po czym opowiada o fundatorze kościoła Wojciechu Rydzyńskim i malarzu Adamie Swachu.

Wspomina też o znajdujących się przy drzwiach krzyżach poświęconych pałacowym guwernantkom, o historii wezwania świątyni, czy o optycznie powiększającej kościół iluzji malarskiej, będącej zastosowaniem słynnego traktatu Andrei del Pozzo „O perspektywie w architekturze”. - Szczególnie na stropie wrażenie trójwymiarowości jest niesamowite. A to już wymagało od twórcy niezwykłej biegłości i umiejętności - napisała Jodełka.

Autorka zwróciła też uwagę chociażby na umieszczone nad konfesjonałami malowidła jaszczurek (symbol grzechu zatruwającego ludzką duszę), dwustronnie malowane antepedia ołtarzowe, czy występujące w kilku miejscach kościotrupy przypominające o śmierci i znikomości świata. Wspomniała też o zawartych w wełneńskiej kompozycji malarskiej wizjach, na czele z tą wyobrażoną na największym malowidle, przedstawiającą widzenie św. Konstantyna z 312 roku.

Część dotycząca Wełny kończy się ciekawym wywiadem z konserwatorami Piotrem Dybalskim i Magdą Gierowską-Dybalską. Opowiadają oni o profesjonalnych metodach konserwatorskich zastosowanych podczas dotychczasowych prac, a także o trudnościach, jakie napotykali. Dowiadujemy się między innymi, że 300-letnie żelazne gwoździe, którymi przybite były deski z polichromią zachowały się w znakomitym stanie, więc po konserwacji malowideł wróciły na dawne miejsca. Konserwatorzy podkreślili też artystyczną wyjątkowość świątyni. - W tym małym kościele znajduje się ponad sto znakomitych scen malarskich. (...) Większość opatrzona łacińskimi i staropolskimi inskrypcjami. Prawdziwy podręcznik myślenia ludzi z przełomu XVII i XVIII wieku o religii, życiu i świecie. A jednocześnie pod względem artystycznym sytuujący go niemal w ówczesnej awangardzie europejskiej. Po prostu Europa była wtedy tutaj, w Wełnie - to słowa Magdy Gierowskiej-Dybalskiej.

* Joanna Jodełka - autorka przewodnika urodziła się w 1973 roku. Jest absolwentką historii sztuki na poznańskim UAM i pisarką mającą w swoim dorobku już sześć powieści. Debiutem była powieść kryminalna „Polichromia. Zbrodnia o wielu barwach”, która ukazała się w 2010 r. i uhonorowana została Nagrodą Wielkiego Kalibru na Międzynarodowym Festiwalu Kryminału we Wrocławiu. Kanwą tej powieści są malowidła na sklepieniu kapitularza w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie.